လူတဦး၏ကိုယ္ခႏၶာအတြင္း လွည့္ပတ္ စီးဆင္းေနေသာ ေသြးပမာဏမွာ ၅လီတာ မွ်ရွိသည္ ။မိမိ္ကိုယ္ခႏၶာ အေလးခ်ိန္၏ ၈ % မွ် ဟု အၾကမ္းျဖင္း တြက္ယူနုိင္ပါသည္။
ေသြး အုပ္စု အမ်ိ္ဳးအစား ။
အဓိက ၄ မ်ိဳး ရွိပါသည္ ။ A , B ,AB , O ( ေအ ။ ဘီ ၊ ေအဘီ ႏွင့္ အို ) စသည္တို ့ျဖစ္ျပီး ၊ ၄င္းတို ့ကို ေမ်ာက္ေသြး ေခၚ Rh ( Rhesus) အမ်ိဳးအစား + / - ႏွင့္ တြဲျပီး ေဖၚျပရသည္ ။
ေသြး၏ လုပ္ငန္းတာဝန္မ်ားႏွင့္ အေရးၾကီးပံု ။
ေသြးထဲတြင္
(၁) ေသြးနီဥ( Red Blood Cell ) ၊
(၂) ေသြးျဖဴဥ(White Blood Cell ) ။
(၃) ေသြးဥမႊား( Platelet ) ။
(၄) ေသြးရည္ၾကည္ ( Plasma) စသျဖင့္ပါဝင္သည္ ။
၄င္းတို ့တြင္ အေရးၾကီး တာဝန္ကိုယ္စီ ရွိၾကသည္။
ေသြးထဲတြင္ ခႏၶာကိုယ္ ဇီဝကမၼ လုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ လိုအပ္ေသာ ေအာက္စီဂ်င္ႏွင့္ အာဟာရ ဓါတ္မ်ားကို သယ္ေဆာင္ေပးသည္။ မလိုအပ္ေတာ့ေသာ ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္ပါဝင္သည့္ ေသြးညစ္ ႏွင့္ လိုအပ္ေသာ ေအာက္စီဂ်င္ ဓါတ္ ပါသည့္ ေသြးသန္ ့ ကို အဆုပ္ထဲတြင္လဲလွယ္ေပးသည္။မလိုအပ္ေသာ အညစ္အေၾကး အဆိပ္အေတာက္မ်ားကို အသည္းနွင့္ ေက်ာက္ကပ္တို ့မွ စြန္ ့ပစ္ေစနုိင္ရန္ သယ္ေဆာင္ေပးသည္။
(၁) ေသြးနီဥမွာ ေသြးပမာဏ ၏ ၄၀ % ရွိျပီး သက္တမ္း ၁၂၀ ရက္ထိ ၾကာေအာင္ရွင္သန္နုိင္သည္ ။ ေသြးနီဥထဲရွိ ေဟမိုဂလိုဘင္ ကိုၾကည့္ျပီး (အၾကမ္းအားျဖင့္) ေသြးအားနည္းျခင္း ( Anemia) ရွိ မရွိ ဆံုးျဖတ္နူိင္သည္ ၊ ေသြးအားနည္းျခင္းမွာ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ နည္းျခင္း ႏွင့္မတူပါ။ပံုမွန္လူ တဦးအတြက္ ေဟမိုဂလိုဘင္မွာ (က်ား)13.6 - 17.7 g/dl ႏွင့္ (မ) 12.0-15.0 g/dl အတြင္း ရွိသည္ ။
( ဓါတ္ခြဲခန္း နွင့္ အသံုးျပဳေသာ ေဆးရည္ ေပၚတည္၍ အနည္းငယ္ ကြဲျပားသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ရွိၾကသည္ ။)
(၂) ေသြးျဖဴဥ မွာ အရြယ္ အစား အၾကီးဆံုး ျဖစ္ျပီး သက္တမ္းမွာေတာ့ တိုသည္ ။ ရက္သတၱ တပါတ္ မွ်သာ ရွိသည္ ။ေသြးျဖဴဥ အမ်ိဳးအစား ၅မ်ိဳးရွိျပီး သူတို ့၏တာဝန္မွာ ခႏၶာကိုယ္တြင္း ဝင္ေရာက္လာေသာ ေရာဂါပိုးမ်ားကို တိုက္ထုတ္ေပးသည္ ။ေသြးတစက္တြင္ ေသြးျဖဴဥဆဲလ္ ေပါင္း ၇ ေထာင္မွ ၂ေသာင္းခြဲမွ် ရွိသည္ ။ ယူနစ္နွင့္ျပပါက 4000~10000 /microL (မိုက္ခရုိလီတာ) အတြင္းရွိသည္။ေရာဂါပိုးမ်ားအား ခုခံတိုက္ဖ်က္ေနရခ်ိန္တြင္ သူ၏ပမာဏမ်ားျပားလာသည္ ။ wbc leukocytosis ဟုေခၚျပီး ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း( Septicemia , Sepsis )ကို ေသြးျဖဴဥ အဆမတန္ မ်ားျပားေနျခင္းျဖင့္ သိနုိင္သည္ ။
(၃) ေသြးဥမႊား မွာ အေသးငယ္ဆံုး ေသြးဆဲလ္ မ်ားျဖစ္ျပီး ေသြးပမာဏ၏ ၅% မွ ၇ % ရွိသည္ ။၄င္း သည္ ကိုယ္ခႏၶာတြင္ ထိခိုက္ျပီး ေသြးထြက္ ေသာအခါ မွာ ဒါဏ္ရာ၌ ေသြးခဲေစၿပီး ေသြးယိုထြက္ျခင္းကို ေလွ်ာ့ခ်ေပးသည္ ။ ပံုမွန္ ပမာဏမွာ တစ္မီလီမီတာ ကုဗ အတြက္ ေသြးဥမႊား အေရအတြက္ ၁သိန္းခြဲမွ ၄ သိန္း အထိရွိသည္ ။
(၄) ေသြးရည္ၾကည္ မွာ အ၀ါေရာင္ေဖ်ာ့ေဖ်ာ့ အရည္ ျဖစ္ျပီး ေစးကပ္ကပ္ရိွသည္ ။ ေသြးပမာဏ ၏ ၅၅ %ျဖစ္ပီး ေရဓါတ္၊ ဆားဓါတ္ ၊ ပရုိတင္းဓါတ္ နွင့္ ေဟာ္မုန္းဓါတ္မ်ား ေပါင္းစပ္ ပါ၀င္သည္ ။ ေသြးရည္ၾကည္၏ ၉၅ %မွာ ေရဓါတ္ ျဖစ္ျပီး က်န္ ၅ % မွာ ဆားဓါတ္ ၊ ပရိုတင္းဓါတ္ ႏွင့္ ဟိုမုန္းဓါတ္ မ်ားျဖစ္သည္ ။ ထို ့ေၾကာင့္ ၄င္းသည္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္အား ထိန္းညွိေပးနုိင္ျပီး ကိုယ္ခံအားအတြက္ လည္း အေရးၾကီးသည္ ။
ေသြးလွဴရွင္မ်ား လွဴဒါန္းေသာေသြးမ်ားကို ေသြးလွဴဘဏ္တြင္ စနစ္တက် ဓါတ္ခြဲျခင္း၊ ကူးစက္ ေရာဂါ မ်ား ပါ မပါ စမ္းသပ္ျခင္း လုပ္ရသည္ ။ ထို ေသြး တခ်ိဳ ့အား နဂိုေသြး( whole blood ) အတိုင္း ထားျပီး ၊ အခ်ိဳ ့အား ေသြးနီဥ ၊ေသြးျဖဴဥ ။ ေသြးဥမႊား၊ ေသြးရည္ၾကည္ တို့ အျဖစ္ သပ္သပ္စီ ခြဲျခား ကာ သတ္မွတ္ထားသည့္ အပူခ်ိန္ ၌ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္း ထားျပီး ၊ သက္တမ္းမကုန္ဆံုးမီ အတြင္း လိုအပ္ေသာ လူနာမ်ားထံ ေပးပို ့ရသည္။
- ေသြးနီဥကို သာမာန္အေျခအေနတြင္ ၄၂ ရက္တိတိ သိုေလွာင္ထား၍ ရသည္။
- Cryopreservation နည္းျဖင့္ ေအးခဲထားေသာ ေသြးနီဥ (Frozen RBC) မ်ားအား အမ်ားဆံုး ၁၀ ႏွစ္ၾကာမွ် သိမ္းဆည္းထားနုိင္ပါသည္ ။
- ေသြးဥမႊား မွာ ၾကာရွည္ အသိမ္းမခံပဲ ၅ ရက္အတြင္း အသံုးျပဳရသည္ ။ ေသြးဥမႊား အလြန္နည္းပါးေစေသာ ေသြးကင္ဆာနဲ႕ အသည္းကင္ဆာေရာဂါ အသည္းေျခာက္ေရာဂါမ်ားအတြက္ အသံုးျပဳပါသည္ ။
- ေအးခဲထားေသာ ေသြးရည္ၾကည္ ( Fresh Frozen Plasma ) အား ၁ ႏွစ္တိတိ သိုေလွာင္ ထား နုိင္ပါသည္ ။
မည္သူေတြ ေသြးလွဴနုိင္သလည္း ။
က်န္းမာသန္စြမ္းျပီး ကူးစက္ေရာဂါ မရွိေသာ သူတိုင္း ေသြးလွဴ နုိင္ပါသည္ ။အေျခခံ သတ္မွတ္ခ်က္ တခ်ိဳ ့ေတာ့ ရွိပါသည္ ။
ေသြးလွဴ သူ (Donar) ႏွင့္ ေသြးလက္ခံသူ( Recipient ) တိုင္းကို ေသြးလွဴျခင္း ၊ေသြးသြင္းျခင္းမျပဳမီ စမ္းသပ္စစ္ေဆးရပါသည္ ။
ေသြးလွဴမည့္သူတိုင္းအား ေသြးေပါင္ခ်ိန္၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ၊ ကိုယ္အပူခ်ိန္၊ အသက္ရွဳမွဳ ၊ ႏွလံုးခုန္မွဳ ၊တိုင္းထြာစမ္းသပ္ရသည္ ။ သတ္မွတ္စံညြန္း မျပည့္က ေသြးမလွဳနုိင္ပါ ။
-အသက္အရြယ္အားျဖင့္ ၁၇ ႏွစ္ျပည့္ျပီးသား မွ အသက္ ၆၀ အရြယ္ထိ ၊
-ကိုယ္ခႏၶာ အေလးခ်ိန္ ၄၅ ကီလိုဂရမ္ (၁၁၀ ေပါင္ )အထက္ရွိ သူမ်ား။
-ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၁၀/၆၀ မွ ၁၆၀/၉၀ အတြင္းရွိသူမ်ား ျဖစ္ ရပါမည္ ။
-ကူးစက္ေရာဂါမ်ား ဆိုသည္မွာ အသည္းေရာင္ အသားဝါ ဘီပိုး ၊ စီပိုး ၊ HIV ပိုး ။ကာလသားေရာဂါ ( ဆစ္ဖလစ္ ပိုး) ၊ ငွက္ဖ်ားပိုး အစရွိသည္မ်ားကို အဓိကထားျပီး ကင္းရွင္းသူမ်ားမွသာ ေသြးလွဴသင့္သည္ ။
အခ်ိဳ ့နိုင္ငံမ်ားတြင္ နုိင္ငံအလိုက္ ေတြ ့ရွိရေသာ ကူးစက္ေရာဂါ မ်ား ကိုလည္း ေသြးမလွဴသင့္ေသာ အမ်ိဳးအစားထဲတြင္ ထဲ့သြင္းသတ္မွတ္ထားပါသည္ ။ ဥပမာ ဥေရာပ နုိင္ငံ UK တြင္ bovine spongiform encephalopathy (BSE, ႏြားရူးေရာဂါ ပိုးတမ်ိဳးေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ ဦးေႏွာက္ ပိုးဝင္ျခင္း ေရာဂါ )အပါအဝင္ variant Creutzfeldt-Jakob Disease (vCJD) ေရာဂါ ရွိသူမ်ား ေသြးမလွဴရပါ ။
-ရက္သတၱပတ္ အနည္းငယ္အတြင္းမွာ ကာကြယ္ေဆးအခ်ိဳ ့ထိုးထားသူမ်ား ေသြးမလွဴ ရပါ ။ ဥပမာ ၊ အသည္းေရာင္ အသားဝါ ကာကြယ္ေဆး (HBV vaccine ၊ Engerix-B,Recombivax HB စသည္တို ့) ထိုးထားသူမ်ား ၂ပါတ္ အတြင္း ေသြးမလွဴရပါ ။ ဝက္သက္ ၊ပါးခ်ိတ္ေယာင္ ၊ဂ်ာမန္ဝက္သက္ [ Measles, Mumps, Rubella (MMR) ] ကာကြယ္ေဆး ထိုးထားသူမ်ား တစ္လ အတြင္း ေသြးမလွဴရပါ ။
ေသြးလွဴရန္ ေၾကာက္ေနၾကပါသလား ။
ေသြးလွဴ ရန္ မဝန္ ့မရဲ ျဖစ္ေနသူမ်ား အတြက္ ေအာက္ပါ အေၾကာင္းအရာမ်ား ကို ဆက္လက္ ဖတ္ရွဴျခင္းျဖင့္ သံသယမ်ားကို ရွင္းလင္းနုိင္ပါသည္ ။
*- ေသြးလွဴျခင္းျဖင့္ အလွဴရွင္အား ေရာဂါမ်ား ကူးစက္ဝင္ေရာက္မွဳ မရွိနုိင္ပါ ။ အေၾကာင္းမွာ ပိုးကင္းစင္ေသာ တခါသံုးအပ္မ်ား အသံုးျပဳ ျပီး ေသြးကိုထုတ္ယူျခင္း ၊ေသြးေဖါက္မည့္ ေနရာတဝိုက္ကို ပိုးသတ္ေဆးျဖင့္ စနစ္တက် ေဆးေၾကာ ျပီးမွ ေသြးေဖါက္ယူျခင္း တို ့ေၾကာင့္ျဖစ္သည္။
*- ေသြးလွဴျခင္းေၾကာင့္ ေနထိုင္မေကာင္း မအီမလည္ျဖစ္ျခင္း မရွိပါ ။ အေၾကာင္းမွာ ေသြးမလွဴမီ ထိုသူ၏ ေသြးေပါင္၊ နွလံုးခုန္မွဳ ၊ အပူခ်ိန္ တက္မွဳ ၊ အစရွိသည္တို ့ကို စစ္ေဆးျပီး သင့္ေတာ္မွသာ ေသြးလွဴေစပါသည္။ ခၽြင္းခ်က္ အျဖစ္ -အခ်ိဳ ့သူမ်ား ေသြးလွဴအျပီး ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အနည္းငယ္က်ျခင္း ။ မူးေဝျခင္းမ်ားရွိတတ္သည္ ။ သို့ ျဖစ္ပါ၍ ေသြးလွဴျပီး ျပီးခ်င္း လွ်င္ျမန္စြာ မတ္တပ္ရပ္ျခင္း မျပဳပဲ အခ်ိန္အနည္းငယ္မွ် လဲေလွ်ာင္း အနားယူသင့္သည္ ၊
*-တၾကိမ္တြင္ ေသြးပမာဏ မ်ားျပားစြာ ေဖါက္ယူျခင္းမရွိပါ ။
ေသြးေပးလွဴျခင္းမွာ တၾကိမ္တြင္ ၂၅၀ မွ ၃၀၀ မီလီ လီတာ(စီစီ) မွ်သာ ထုတ္ယူျခင္းျဖစ္ပါသည္ ၊ အေနာက္နုိင္ငံမ်ား၏ စံညြန္းျဖစ္ျပီး တခ်ိဳ ့နုိင္ငံမ်ားတြင္ေတာ့ ကိုယ္ အေလးခ်ိန္ေပၚတည္ျပီး ၄၀၀ စီစီ အထိ ထုတ္ယူၾကပါသည္ ။
ေသြးတအိတ္တြင္ ၅၀၀ စီစီ ရွိသည္ဆိုေသာ္လည္း၊ ၇၀ မွ ၁၀၀ စီစီ မွာ ေသြးမခဲေဆး ျဖစ္ေသာ ေဆးရည္ ( Trisodium citrate, Citrate Phosphate Dextrose (CPD) anticoagulant ) ထဲ့ သြင္းထားျခင္းျဖစ္၍ လိုအပ္ေသာ ေသြးပမာဏမွာ ၄၀၀ စီစီ မွ်သာ ျဖစ္ပါသည္ ။ ပံုမွန္လူတဦးအတြက္ ၄င္းေသြးပမာဏအား ရက္ အနည္းငယ္ အတြင္း ခႏၶာကိုယ္ ရုိးတြင္းျခင္ဆီ မွအလိုအေလွ်ာက္ ျပန္လည္ျဖည့္ဆည္းေပးနုိင္ပါသည္။
ေသြးရည္ၾကည္ ကို ၂ ရက္မွ ၃ ရက္အတြင္း ၊ ေသြးနီဥကို ၂၅ ရက္မွ ၅၉ ရက္အတြင္း ျပန္လည္ျဖည့္ဆည္း ေပးနုိင္ပါသည္။
*-ေသြးေဖါက္ ရာတြင္ အလြန္ အမင္း နာက်င္ မည္လား ။
ေသြးထုတ္ယူေသာ အပ္မွာ 18 gauge အရြယ္အစားျဖစ္ျပီး သာမန္ ေဆးထိုးအပ္ထက္ အနည္းငယ္ ပို၍ ၾကီးပါသည္ ။ သို ့အတြက္ ပိုျပီး နာက်င္မည္ေတာ့ မဟုတ္ပါ ။ ေသြးလိုအပ္ေနေသာ လူမမာ မ်ား၏ ေဝဒနာ ႏွင့္စာလွ်င္ မေျပာပေလာက္ပါ ။ ေက်ာက္ကပ္ေဆးေနရေသာ လူမမာမ်ားမွာ တပါတ္လွ်င္ ၃ ၾကိမ္ ၊ ၁ၾကိမ္မွာ ထိုထက္ၾကီးေသာ အပ္ 16 gauge ျဖင့္ ၂ ေနရာတြင္ အေဖါက္ခံျပီး ကုသမွဳခံယူေနၾကရပါသည္ ။ အခ်ိဳ့ ့ေသြးေရာဂါသည္မ်ား ၊ ကင္ဆာေရာဂါသည္ မ်ားမွာလည္း ထိုအပ္ၾကီးမ်ားျဖင့္ မၾကာခဏ ထိုးဆြျခင္း ခံယူေနၾကရပါသည္။ ဤသို ့ စာနာၾကည့္ျခင္းျဖင့္ သင့္နာက်င္မွဳကို ေလွ်ာ့နည္းေစပါမည္ ။ ေသြးလိုေနသူမ်ား၏ အသက္ကို သင္ ကယ္တင္နုိင္လိုက္ျပီဟု ဝမ္းေျမာက္စိတ္ပြားျခင္းျဖင့္လည္း နာက်င္မွဳ နည္းပါးေစနုိင္ပါသည္။
*- ေသြးလွဴျခင္းျဖင့္ အလြန္ ဝ လာမည္လား ။
ေသြးလွဴျခင္းသက္သက္ ေၾကာင့္ေတာ့ ဝ ျခင္းမျဖစ္ပါ ။ ေသြးလွဴျပီးေနာက္ အစာအဟာရ အထူးတလည္ ျဖည့္တင္းေပးရန္မလိုပါ ။ ပံုမွန္အတိုင္း သင့္တင့္စြာ စားရုံ ျဖင့္ လံုေလာက္ပါသည္ ။ ေသြးလွဴျပီးေနာက္ ပို၍ပင္ ေပါ့ပါးလန္းဆန္းျပီး ေနထိုင္ေကာင္းသည္ ဟုပင္ ေသြးလွဴဖူးသူမ်ားက ေျပာၾကသည္။
*- ဘယ္ေလာက္ၾကာလွ်င္ ေနာက္ထပ္တၾကိမ္ ေသြး လွဴနုိင္မည္လည္း ။
နုိင္ငံမ်ား၏ က်န္းမာေရး ဌာနအလိုက္ စံခ်ိန္စံညႊန္းသတ္မွတ္ခ်က္ အနည္းငယ္ ကြဲျပားနုိင္ပါသည္ ။ အၾကမ္းအားျဖင့္ဆိုရလွ်င္..
Whole Blood လွဴသူမ်ား အနည္းဆံုး ၅၆ ရက္ျခားလွ်င္ ေနာက္တၾကိမ္ လွဴနုိင္သည္ ။
Plasma ေသြးရည္ၾကည္ လွဴသူမ်ား ၄၈ နာရီ ျခားျပီး ေနာက္ထပ္တၾကိမ္ လွဴနုိင္သည္။ ( တပါတ္လွ်င္ ၂ၾကိမ္မွ် လွဴနုိင္သည္။ )။
ေသြးဥမႊား Platelet လွဴသူမ်ား တစ္ႏွစ္လွ်င္ အမ်ားဆံုး ၂၄ ၾကိမ္ ထိ လွဴနုိင္ပါသည္ ။( တစ္လ လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ နွဳန္း ထိ)
http://www.kiki-idiotlove.com/....မွ